Covid-19 Pandemisi ile oldukça yaygın hala gelen çevrimiçi psikoterapi desteklerinin tarihi aslında çok daha öncelere dayanmaktadır. 20. yüzyılın başlarında aynı mekânı paylaşma ihtimali olmayan terapist ve danışanın mektupla psikoterapi sürecini yürüttüğü örnekler bulunmaktadır. 21. yüzyılda dijital çağla beraber yaygınlaşan çevrimiçi psikoterapiler belki de mektubun psikoterapi aracı olarak kullanıldığı o dönemlere tarihsel olarak sırtını yaslayabilir. Bugün, aynı odayı paylaşma ihtimali olmayan terapistler ve danışanlar için de psikoterapi çalışmalarını yürütmek mümkündür. [1]

​

Teknolojinin sağladığı imkanların olmadığı yıllarda mektubun kullanılabilmesi yüz yüze olmayan, danışan ve psikoterapistin aynı odada, aynı havayı solumadığında da terapi yapılabildiğini, esas olanın kurulan terapi ilişkisinin sağlıklı bir çerçeveye oturtulması olduğunu gösteren önemli örneklerdir.

​

 Terapi odası gibi bazen boş bir mektup sayfası da danışanla terapisti bir araya getiren ortak bir mekân haline gelebilir bizzat bugün sahip olduğumuz ekranların bize sunduğu dijital mekanlar gibi…

 2000’li yıllarda Skype’ın yazılımı ile görüntülü görüşme yapabilme ihtimali bir yandan dönem ruhunun da etkisiyle psikoterapi çalışmalarına da tesir etmeye başladı. Skype aracılığıyla psikoterapi 2000’li yılların başında aynı oda içerisinde danışanla belirlenen bir psikoterapi çerçevesi belirleyerek yürütülen yüz yüze terapiler kadar yaygın değildi ve kendi içinde handikapları bulunmaktaydı. Her şeyden önce bilişim teknolojileri bu dönemin hızında, kesintisizliğinde değildi. Sıkça kesintiye uğrayan internet bağlantıları nedeniyle, görüntülü görüşmeyi bölünmeden ve berrak bir görüntü kalitesiyle yapma ihtimalleri daha zordu. Ancak bir yandan da yaşanan ilde psikoterapi hizmetine ulaşamayanlar, göç etmek durumunda kaldığı için süreci yarım kalanlar, iş ve yaşam koşulları psikoterapi çalışmalarının devamlılık ve sebat isteyen sürecine uygun olmayanlar elbette her dönem olduğu gibi o dönemde de vardı. Bu dönemde de skype ile yapılan terapilere başvurulsa da yukarıdaki aksaklıklar zihinlerde çevrimiçi psikoterapinin etkinliği ve faydası anlamında soru işaretleriyle beraber geliyordu.

​

Ancak 2010 yılına gelindiğinde 4G teknolojisinin keşfi, görüntülü görüşme uygulamalarının çeşitlenmesi, artık görüntülü görüşmenin sadece bazılarımızın erişebileceği lüks bir araç olmaktan çıkması ile “çevrimiçi psikoterapi” destekleri oldukça yaygınlaştı.

Mart 2020’de dünyaca fiziksel olarak izolasyon gerektiren pandemi süreci başladığında devam eden ya da başlamaya niyetlenip bir türlü başlanamayan psikoterapi çalışmaları böyle bir bilgi & bilişim çağının koşullarının içine yerleşti.

​

 Artık psikoterapi çalışmalarının çevrimiçi bir platformda yapılması akla gelen ama hep de mesafeli yaklaşılan bir seçenek olmaktan çıkıp bir zaruriyete dönüştü. Peki bu ihtimal köşe başımızda öylece dururken ne oldu da ancak pandemi sürecinde bu denli hızlı bir biçimde içselleştirilip, yaygınlaşan bir yöntem haline geldi? Bu sorunun ruh sağlığı ile ilişkisi şöyle kurulabilir: “Bazen yılların getirdiği alışkanlıklardan vazgeçmek zordur ve o alışkanlık artık yaşamı zora soksa, dönüştürmeye, değiştirmeye ihtiyaç olsa da kendimizi değişikliğe direnç gösterirken buluruz.” Kimi zaman kendimizi bize çok iyi gelen ancak gelişimimiz için değiştirilmesi gereken bir mekânı ya da işi değiştiremezken bulmaz mıyız? Mutlaka kökten bir değişim olmasa da büyümek ya da yola devam edebilmek için en azında bir cesaret karar verip, biraz risk alıp başka bir ihtimale yola çıkmak gerekir. Tüm bunları zihinsel olarak kabul etsek de “aklım tamam diyor ama gönlüm razı değil” noktasında takılıp kalırız. Bundan 4 yıl önce çevrimiçi psikoterapiyi yüz yüze psikoterapi ile kıyasladığımızda belki de yaşadığımız tam da böyle bir haldi.  Bazı imkansızlar olduğunda başka bir ihtimal yanı başımızda dursa da bu örnekte psikoterapi desteği almamak gibi eskisinden kopamadığımızı, var olan durumdan vazgeçmemek için daha kötü hissettireni seçtiğimizi fark etmeliyiz. Pandemi süreci, mesafeli durulan, ancak dönem ruhunun bir parçası olan “çevrimiçi psikoterapi” imkanını, bu yaratıcı alanı bizlere açtı. Çevrimiçi terapi seçeneğiyle artık psikoterapi desteğine erişim çok daha kolay ve yaygın hale geldi.  Bir terapistin ofisine gidip yüz yüze görüşme ihtimalimizi elimizden alan pandemi süreci bambaşka bir patikaya daha cesaretle sapabilme imkanını sağladı. Pandemi süreci ile gündelik hayatın koşuşturmasından sıyrılıp bir anda baş başa kaldığımız kendilik hallerimiz kimilerimiz için çok da katlanılabilir olmadı. Bir durmak ve bir bakmak ihtiyacı çok daha fazla hissedilir oldu. Bu noktada çevrimiçi psikoterapi ihtimali o sıkışmışlıktan biraz da olsa çıkabilmek, fark etmek, anlamak ve dönüştürebilme cesareti için alan sağladı. Birkaç on yıldır var olan çevrimiçi psikoterapi seçeceği bir ihtimalden fazlası çoğu kişinin hakikati oldu. Bu hakikat sadece danışan için değil terapistler için de yaratıcı alanlar açtı. Belki de seans odasına benzer bir biçimde danışanlarla ortak bir gerçekliği paylaştığımız eski ama yeni bir alana beraberce dahil olduk.

​

Dahil olduğumuz bu yeni dijital mekân daha mı iyi oldu yoksa daha mı kötü?

Bu sorunun yanıtı oldukça öznel ve belki de bunu yanıtlamak için daha fazla araştırmaya ve deneyime ihtiyacımız var. Uluslararası Psikanaliz Derneği’nin pandemi sürecinde konuyla alakalı yayınladığı bildiriye göre çevrimiçi çalışmaların en önemli bileşeni danışanların yaşadığı ve anlamak istediği ruhsal problemlerin mekân olarak ekranların kullanıldığı bir psikoterapi çalışmasına ne kadar uygun olup olmadığı karar verme sürecinde terapistin oldukça ince eleyip sık dokuması gerekliliğidir.[2]  Ancak çok da tartışmaya açık olmayan bir yanıt var. “Oldu.” Birçok farklı ekolde çalışan psikoterapist ve danışan dijital mekânı paylaşma deneyimine beraberce çok hızlıca girdi ve birçoğu sanki bunu yıllardır yapıyormuş gibi bir rahatlıkla yapmaya ve uyum sağlamaya başladı.

​

Şimdi bir an düşünelim pandemi öncesi zoom ile görüşme, ya da zoom kullanma deneyimi ne ifade ederdi? Muhtemelen koca bir bilinmezdi. Bugün, zoom kendi diliyle, kendi ilişki biçimleriyle, teknolojinin sunduğu tüm olanaklarla hayatımızın hatrı sayılır bir yerini kaplıyor. Tüm bu tartışmaların ardından "çevrimiçi mi? Yüz yüze mi?” sorusunun yanıtını bağlamak gerekirse; “hangisi bütünsel olarak içinde bulunduğumuz yaşam koşuluna uygunsa, hangisinde terapi ilişkisinde kendimizi güvende hissedebileceğimiz psikoterapiste ve psikoterapi çalışma yöntemine erişebiliyorsak, hangisi bizim için sabit bir gün ve zaman içinde sürdürülebilirse en iyisi odur.” diyebiliriz.

​

İki farklı mekânı yani odayı ve ekranı karşılaştırırken birine tümden iyi diğerine tümden kötü demek “iyi/kötü” sarkacında değerlendirmek yerine iki farklı deneyim olarak bakmak bir seçenek olabilir. Ancak bu süreç bize şunu gösterdi ki birçok danışan yüz yüze psikoterapi desteğinde sağladığı faydanın benzerini ve belki de erişilebilirlik ve sürdürülebilirlik noktasında çok daha verimlisini çevrimiçi psikoterapi ile de sağlayabildi ve sağlamaya devam ediyor. Her ikisinin birbirinden farklı süreçler ve farklı bir psikoterapi çerçevesi gerektirdiğini unutmamak, aklımızın bir köşesinde tutmak bu sürecin nirengi noktası olacak gibi görünüyor.

 

Çevrimiçi terapiler bugün öyle bir noktaya geldi ki içinden geçtiğimiz pandemi süreci bitse de hayatımızda olmaya devam ediyor.  Çevrimiçi psikoterapi, bizlere daha cesaret edebildiğimiz, deneyimleyip memnun kaldığımız, her şeyden önce psikoterapinin devamlılığını mümkün kılan bir alan açtı.  Yüz yüze terapinin muadili gibi yaşamlarımıza girdiğini savunmak içinde bulunduğumuz dönemin kendi hakikatini reddetmek anlamına gelebilir mi? Bu sorgulamanın yanıtında 21. Yüzyıl’da, dijital çağda, değişen/dönüşen tüm ilişki biçimleri gibi kendi ruhunu psikoterapiye de yansıt gerçeği de yatsınamaz. Bugün nasıl ki romantik ilişki ihtimalleri için yazılan aplikasyonlardan birileriyle flört etmeyi, sosyal medya hesapları üzerinden dahil olduğumuz topluluklarla sesimizi duyurmayı, satın almak istediğimiz herhangi bir şey için internet mağazacılığını kullanıyorsak ruhsal olarak yaşadığımız bazı sıkışmışlıklar için de aynı araçları kullanabiliriz. Zira psikoterapi hayatın dışında, ondan bağımsız akan bir süreç değil, tam tersi hayatın tüm gerçekliğini içine alan, dönem ruhunun getirdiklerini de içeren bir süreçtir. Gündelik hayatın, olağanın ta kendisidir.

 

​

​

[1] Hanley, T. (2020). Researching online counselling and psychotherapy: The past, the present and the future. Counselling and Psychotherapy Research, 21(3), 493–497. https://doi.org/10.1002/capr.12385

​

[2] https://www.ipa.world/IPA/en/IPA1/Procedural_Code/Practice_Notes/ON_THE_USE_OF_SKYPE__TELEPHONE__OR_OTHER_VoIP_TECHNOLOGIES_IN_ANALYSIS_.aspx

​

​